“پزشک خانواده” که روزی قرار بود سلامتی را برای ایرانیان ارمغان آورد، گویا خود از ابتدا بیمار بوده و با وجود تلاش مسوولان حداقل در دو – سه دوره گذشته وزارت بهداشت، نسخه شفابخش سلامت کشور در بن بست بی‌پولی‌ها، عدم هماهنگی‌ها، اعمال سلیقه‌ها و … گرفتار شده و به این ترتیب است که این تکلیف قانونی با گذشت 17 سال از نخستین زمزمه‌های اجرای آن، همچنان در اغما به سر می‌برد.
به گزارش سایت تحلیلی و خبری بنیا نیوز به نقل از(ایسنا)، برنامه پزشک خانواده که کارشناسان همواره آن را تنها نسخه شفابخش نظام سلامت کشور می‌خوانند، قرار بود کیفیت خدمات مراقبتی و پیشگیرانه را به دنبال داشته، بیماران را از سرگردانی در دریافت خدمات نجات داده، هزینه‌های سلامتی را کاهش داده و در نهایت شعار عدالت در سلامت را محقق سازد.
بر این اساس، برنامه آن بود که که طرح پزشک خانواده ابتدا از روستاها آغاز و سپس به شهرها برسد و به این ترتیب تکلیف واحدهای عرضه خدمات بهداشتی – درمانی در تمام سطوح ارایه خدمات مشخص شود.
پزشک خانواده از ابتدا تا امروز
هرچند به گفته مسوولان، طرح پزشک خانواده یکی از موثرترین روش‌های افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامتی و تحقق عدالت در برخورداری از خدمات سلامت است، اما گویا طرح پزشک خانواده از ابتدای اجرا در روستاها و پوشش جمعیت 22 میلیونی روستائیان، به دلیل اختلاف نظر میان وزارتخانه‌های رفاه سابق و بهداشت با مشکلاتی همراه بود؛ به طوری که پرداخت‌های نامنظم و دیرهنگام حقوق پزشکان خانواده و به دنبال آن نبود انگیزه خدمت برای پزشکان و ریزش آنها از این طرح همواره به عنوان یکی از دلایل عدم موفقیت آن در روستاها مطرح بوده است.
با وجود همه مشکلات اجرای طرح در روستاها و در شرایطی که هنوز تکلیف یک بیمار روستایی برای ارجاع به سطوح بالاتر خدمات مشخص نبود، زمزمه‌های باز شدن پای پزشک خانواده به شهرها از اواخر وزارت دکتر لنکرانی آغاز شد و در وزارت بهداشت دولت دهم یعنی زمان دکتر دستجردی و دکتر طریقت منفرد شدت گرفت؛ به طوری که دستجردی خود را وزیر پزشک خانواده نام نهاد و طریقت منفرد هم معتقد بود که با پزشک خانواده بزرگ شده است.
در هر حال پس از توافق دو وزارتخانه بهداشت و رفاه، اجرای آزمایشی پزشک خانواده و نظام ارجاع در بهمن ماه سال 89 در 17 شهر زیر 50 هزار نفر سه استان سیستان و بلوچستان، خوزستان و چهارمحال و بختیاری کلید خورد.
“درد” پزشک خانواده با چند “نسخه” دوا می‌شود؟
به دنبال تلاش‌های پراکنده و مجموعا ناموفق در سال‌های دهه 80، در اواخر سال 1389 «قانون برنامه پنجم توسعه» به تصویب رسید و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف شد تا پایان برنامه پنجم توسعه، تمام شهرهای کشور را تحت پوشش پزشک خانواده قرار دهد. همچنین مقرر شده بود در سال 1390 به‌عنوان سال آغازین برنامه پنجم توسعه تمام شهرهای زیر یکصد هزار نفر تحت پوشش برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع قرار گیرند اما به دلایل اساسی از جمله عدم تامین اعتبارات، ناهماهنگی سازمان‌های بیمه‌گر با وزارت بهداشت و مسائلی از قبیل عدم صدور دفترچه بیمه برای همگان و …، متاسفانه در پایان آن سال، اجرای پزشک خانواده حتی در سطح این 17 شهر هم با اشکالات جدی مواجه شد.
زمانی که توسعه پزشک خانواده در شهرها در قالب نسخه « 01» به بن بست رسید، مقدمات برای تدوین نسخه «02» فراهم شد و حاصل آن دستورالعملی شد که به اذعان مسوولان وقت وزارت بهداشت، هماهنگی کامل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان‌های بیمه‌گر را به همراه داشت. به این ترتیب بود که در دستورالعمل شهری برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع موسوم به نسخه 02 در اردیبهشت ماه 91 رسما از سوی وزرای بهداشت و رفاه رونمایی شد و در اینجا بود که دستجردی، وزیر وقت بهداشت خود را وزیر پزشک خانواده نامید و تاکید کرد که دولت اعتبارات اجرای این برنامه را تامین می‌کند.
پزشک خانواده؛ چراغی که روشن ماندنش هزینه داشت
وزیر وقت بهداشت در حالی تاکید داشت که هر هفته چراغ پزشک خانواده در یک شهر یا استان روشن شود که نسخه 02 هم نتوانست نظر نمایندگان جامعه پزشکی در سازمان نظام پزشکی و پزشکان عمومی به عنوان سرخط ارایه دهندگان خدمات را برآورد. به این ترتیب بود که مسوولان وقت سازمان و شورای عالی نظام پزشکی ضمن موافقت با اصل برنامه پزشک خانواده، انتقادهایی را به دستورالعمل مربوطه وارد می‌کردند و نهایتا با احصای 35 اشکال و ارسال آن به وزارت بهداشت، توقف اجرای برنامه تا زمان رفع اشکالات آن را خواستار شدند؛ خواسته‌هایی که هر از چند گاهی پاسخ‌هایی از سوی مسوولان مربوطه در رسانه‌ها را به دنبال داشت و شاید بتوان گفت در همین حد خلاصه می‌شد.
البته مسوولان وقت وزارت بهداشت و همچنین دست‌اندرکاران اجرای این برنامه معتقد بودند که نسخه 02 در نوع خود منحصربفرد بوده به طوری که دکتر محمد شریعتی، رییس وقت ستاد اجرایی برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در گفت‌وگو با ایسنا موفقیت نسخه 02 را از آنجا می‌داند که در روند تدوین و اجرای آن به طور مستمر با مشاوران خارجی مورد تایید سازمان جهانی بهداشت در ارتباط بوده‌اند و نماینده WHO در آخرین گروه مشاوران خارجی، نسخه 02 را از آنجا که توانسته PHC و بیمه سلامت و پزشک خانواده را بطور یکپارچه و ادغام یافته ارایه دهد کاری بی‌نظیر خوانده و از مسوولان وقت اجازه خواسته‌اند تا این نسخه به زبان انگلیسی و عربی منتشر شود و و به عنوان الگو برای حدود 22 کشور عربی زبان بفرستد.
شریعتی که بعد از رفتن دستجردی از وزارت بهداشت، از گردونه اجرای این برنامه خارج شد البته معتقد است که اجرای این برنامه در زمان وی هم بی‌عیب و نقص نبوده اما از آنجا که تخصصش پزشکی اجتماعی و کارش health reforme است به اتفاق همکارانش تمام تلاش‌شان را انجام داده‌اند تا در برنامه‌ریزی نسخه شهری پزشک خانواده بر اساس «پزشکی مبتنی بر شواهد» در کنار «مدیریت مبتنی بر شواهد» اقدام کنند.
وی همچنین در تعبیری از چالش‌های اجرای این برنامه در زمان خود می‌گوید:«از فردی پرسیدند چرا در جنگ شکست خوردی؟ گفت به هزار و یک دلیل، گفتند دلایلش را بگو، گفت اول اینکه اسلحه نداشتیم، گفتند خوب هزارتای مابقی را نمی‌خواهد بگویی. مسوولان اجرای این برنامه علیرغم آن که اسلحه (اعتبار) نداشتند با چنگ و دندان جنگیدند و کار را پیش بردند.»
در هر حال با خداحافظی دستجردی از وزارت بهداشت و روی کار آمدن طریقت منفرد در سه ماهه پایانی سال 91، پزشک خانواده باز هم دستخوش تغییر شد. به این ترتیب بود که طریقت منفرد در مدت شش ماه حضورش در مسند وزیر بهداشت به اصلاح نسخه 02 دست زد که بعدها به «02 اصلاحی فروردین 92» معروف شد. همزمان با ماه‌های پایانی کار دولت دهم، وزارت بهداشت مصمم بود که با اخذ اعتبارات مربوطه از دولت، زمینه گسترش پزشک خانواده در شهرهای مختلف را بیش از پیش فراهم کند. به این ترتیب بود که شیپور اجرای آن در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، یزد، مازندران، قزوین، فارس و خراسان جنوبی نواخته شد و در نهایت نیز مجددا صحبت از اجرای برنامه در تهران به میان آمد؛ پزشک خانواده در تهرانی که یکی – دو بار هم در زمان دستجردی افتتاح شد اما به دلایلی نامعلوم و البته در سکوت متوقف شد.
سرنوشت مبهم پزشک خانواده….
در نهایت با روی کار آمدن دولت یازدهم، وزیر جدید بهداشت از همان ابتدای کار خود معتقد بود که در اجرای برنامه پزشک خانواده عجله شده و این طرح را طرحی طولانی مدت می‌داند نه طرحی یک ساله و دو ساله.
دکتر سید حسن قاضی‌زاده هاشمی در این باره به ایسنا می‌گوید:«پزشک خانواده تکلیف قانون برنامه پنجم توسعه است و باید اجرا شود، اما به نظر می‌رسد در اجرای این طرح مقداری عجله شده است. گروهی باید این طرح را آسیب شناسی کرده و اشکالات آن تا مقطع فعلی را شناسایی کنند؛ چرا که پیش از این هم قرار بوده این طرح ابتدا به صورت آزمایشی در چند استان اجرا، مشکلات آن شناسایی و سپس در سراسر کشور فراگیر شود. در مجموع برای اجرای صحیح این برنامه حداقل 15 سال وقت لازم است.»
وی همچنین می‌گوید:«منابع پیش بینی شده برای اجرای برنامه پزشک خانواده به صورت کامل تحویل وزارت بهداشت نشده است. تا اکنون که در ماه ششم سال قرار داریم تنها 10 درصد از دو هزار میلیارد تومان اجرای این برنامه محقق شده است. بنابراین ترجیح می‌دهیم این برنامه در دو استان فارس و مازندران تقویت شود. البته ادعا آن است که این برنامه در 9 استان (20 دانشگاه) شروع شده در این زمینه نیز هیاتی مامور شده‌اند که وضعیت را در این استان‌ها از نزدیک بررسی کنند. »
پزشک خانواده و تکالیف قانون برنامه پنجم توسعه
در هر حال هر چند این عزم وزیر بهداشت جهت در نظر گرفتن تمام جوانب امر و پرهیز از هرگونه شتابزدگی در استقرار نسخه شفابخش نظام سلامت کشور ستودنی است، اما از طرف دیگر قانون برنامه پنجم توسعه گسترش این برنامه به سراسر کشور را تا پایان پنج ساله پنجم توسعه تکلیف کرده است. با حسابی سرانگشتی کاملا مشخص است که در دو سال باقی مانده از زمان قانون برنامه پنجم توسعه، استقرار برنامه‌ای که در 17 سال گذشته راه به جایی نبرده، شاید کمی دور از ذهن باشد. بنابراین در شرایطی که اجرای صحیح این برنامه در سال‌های گذشته ناکام بوده و نه پزشکان و نه مردم حلاوت آن را نچشیده‌اند، شاید حق آن باشد که با برداشتن گام‌های اصولی، در فضایی کاملا هماهنگ و البته برآوردن نظر صاحبان فرایند در جهت جلب نظر گیرندگان خدمات، پله‌های توسعه برنامه یک به یک طی شود تا بلکه پزشک خانواده راه خود را یافته، در مسیر صحیح اجرا قرار گیرد و نهایتا هدف این برنامه یعنی دستیابی به مناسب‌ترین شیوه ارایه خدمات سلامت و تحقق عدالت در سلامت محقق شود.
انتهای پیام